Беларускія народныя песенькі і пацешкі.
***
Ходзіць коцік па палях,
Носіць сон у кашалях.
Ходзіць коцік па капусце,
Носіць сон у белай хусце.
Бабка коціка дагнала,
Сон для дзетачак забрала.
А ты, коця, вон, вон,
А на дзетак — сон, сон.
***
— Сіўка-варонка!
Куды паляцела?
— К кавалю на двор.
— Нашто табе каваль?
— Косы каваць.
— Нашто табе косы?
— Траўку касіці.
— Нашто табе траўка?
— Каровак карміці.
— А нашто кароўкі?
— Млечка даіці.
— А нашто млечка?
— Сырцы ляпіці.
— А нашто сырцы?
— Пастухоў карміці.
— А дзе ж пастухі?
— На вайну пайшлі.
— Дзе тая вайна?
— Пасярод гумна.
Беларускія народныя казкі.
Пра быка і яго сяброў
Беларуская народная казка
Пасвіўся на лузе бык. Убачыў ён каля рэчкі туман і напужаўся: падумаў, што зямля і вада гараць.
«Пабягу я лепш адгэтуль на край свету!» — парашыў бык. Задраў хвост і пабег. Сустрэўся яму на дарозе казёл:
— Бык, куды бяжыш?
— На край свету.
— Чаго?
— У нас зямля і вада гараць. Баюся, каб і мне не згарэць.
— Пабягу і я з табою.
— Бяжы.
Бягуць яны, а насустрач ім парсюк:
— Куды бяжыце?
— На край свету: у нас зямля і вада гараць! Баімся, каб і нам не згарэць.
— I я з вамі пабягу.
— Бяжы.
Бягуць яны ўтрох. Сустракае іх гусак.
— Куды бяжыце?
— На край свету: у нас зямля і вада гараць! Баімся, каб і нам не згарэць.
— I я з вамі пабягу.
— Бяжы.
Бягуць яны ўчатырох. Сустракае іх певень.
— Куды бяжыце?
— На край свету: у нас зямля і вадагараць...
— I я з вамі пабягу.
— Бяжы.
Беглі, беглі, прыбеглі ў лес. А тут і зіма надыходзіць. Бык кажа:
— Ну, хопіць бегчы: зімою зямля не загарыцца. Давайце, будзем хату рабіць ды запасы на зіму рыхтаваць.
Парсюк кажа:
— Мне хата не трэба: я выкапаю сабе яму, нанашу туды моху на падсцілку, жалудоў на харч ды буду зімаваць. Мне і так цёпла будзе!
Казёл кажа:
— А я карою пракармлюся, у дупле пагрэюся.
— А ты, гусак? — пытаецца бык.
— У мяне пер'е цёплае, я дзюбу ў яго схаваю ды так і перазімую.
— А ты, певень?
— А мне што, я і пад ялінкаю перазімую.
Што рабіць? Узяўся бык адзін хату будаваць. Нанасіў бярвення, моху, збудаваў цёплаю хату і жыве сабе ў ёй без бяды.
Насталі лютыя маразы. Парсюк круціўся, круціўся ў яме, не вытрымаў ды пайшоў да быка:
— Пусці, бык, у хату: сцюдзёна вельмі.
— Не, — кажа бык, — не пушчу: ты ў мох закапашся, табе і так цёпла будзе!
— Калі не пусціш, — кажа парсюк, — дык я падкапаю лычом падрубу — твая хата абернецца, ды яшчэ і цябе самога задушыць.
Напужаўся бык: хочаш не хочаш, трэба пускаць парсюка ў хату...
— Ну, добра, — кажа, — ідзі: удвух весялей будзе.
На другі дзень прыходзіць казёл:
— Пусці, бык, у хату.
— Навошта табе хата? Ты ў дупле перазімуеш!
— Ну, калі не пусціш, дык я разганюся, стукну рагамі ў сцяну і праб'ю дзірку: мароз залезе ў хату, табе холадна будзе.
Што рабіць — пусціў казла.
— Добра, — кажа, — хата ў мяне не малая: хопіць і траім месца.
На трэці дзень прыходзіць гусак:
— Бык, бык, пусці ў хату пагрэцца!
— Не пушчу!
— Чаму?
— У цябе пер'е цёплае, ты ў яго дзюбу схаваеш ды так і перазімуеш.
— Ну, калі не пусціш, дык я дзюбаю ўсю страху расцягаю, табе холадна будзе.
Спужаўся бык — пусціў і гусака.
На чацвёрты дзень прыходзіць певень:
— Пусці, бык, у хату!
— А хіба табе пад ялінкаю не цёпла? — засмяяўся бык. — Не пушчу! У мяне ўжо і так цесна.
— А калі не пусціш, дык я ўзлячу на гару і увесь пясок са столі зграбу: дух з хаты праз столь выйдзе, і ты замерзнеш.
Спужаўся бык — пусціў і пеўня.
Жывуць яны ў хаце ўпяцёх. Ідзе мядзведзь. Убачыў хату.
— Хто тут жыве? — пытаецца.
— Бык, казёл, парсюк, гусак і певень, — адказваюць з хаты.
— Пусціце і мяне пагрэцца.
— Не, не пусцім. Ты нам не кампанія.
Мядзведзь стукнуў лапаю ў дзверы, праламіў іх і ўвайшоў у хату. Тут выставіў бык рогі ды прыпёр мядзведзя да сцяны. А казёл давай яму рагамі ў бок лупіць, а парсюк зубамі за жывот ірваць, а гусак у нос дзяўбці... А певень узляцеў на лаву ды давай крычаць: «Кудах-кудах! Куды-куды!» Ледзьве жывым выскачыў з хаты няпрошаны госць — мядзведзь.
Ідзе ён кульгаючы па лесе, сустракае ваўка.
— Дзе быў, сусед? — пытаецца ў яго воўк. — Чаму ты такі хмуры?
— Ой, — кажа мядзведзь не сваім голасам, — трапіў я да страшэнных разбойнікаў. Адзін мяне віламі да сцяны прыціснуў — не павярнуцца. Другі ражнамі ў бок таўчэ. Трэці абцугамі кішкі выцягвае. Чацвёрты прутком у нос коле. А пяты, у чырвонай шапачцы, ззаду шабля крывая, на нагах шпоры, бегае па лаве ды усе крычыць: «Падай, падай яго сюды!» Добра, што я ўцёк, бо не ведаю, што б тэты пады разбойнік зрабіў са мною...
З таго часу больш ні мядзведзь, ні воўк у тую хату не зазіралі.
Жаронцы
Беларуская народная казка
Жылі дзед ды баба. Нічога ў іх з гаспадаркі не было — толькі пеўнік і жаронцы.
Дзіўныя гэта былі жаронцы: паложыць у іх дзед адно зярнятка, пакруціць раз-другі, і цэлая кадушка мукі намелецца.
Добра жылі дзед з бабай самі і пеўніка не крыўдзілі. Дачуўся пра дзіўныя жаронцы пан. Парашыў ён украсці іх. Прыехаў адвячоркам да дзеда і просіцца пераначаваць. «На паляванні, — кажа, — быў: далёка дадому ехаць,
а тут ноч надыходзіць».
— Начуй сабе, я — кажа дзед, — месца хопіць.
Уночы, як дзед і баба заснулі, пан украў жаронцы ды паехаў. Моцна затужылі дзед з бабай па жаронцах. Сядзяць яны галодныя ды плачуць.
Пеўнік слухаў, слухаў іх, а потым і кажа:
— Не плачце, а вярну вам жаронцы!
— Дзе табе вярнуць іх! — кажуць дзед і баба. — Пан цябе і на парог не пусціць.
— Нічога, — падхрабрыўся пеўнік, — вярну. Хоць сам загіну, а жаронцы вярну.
Развітаўся ён з дзедам і бабай ды паляцеў у панскі двор. Ляціць ён дарогаю, ляціць ён шырокаю, а насустрач яму каршун.
— Куды, певень, ляціш? — пытаецца.
— У двор да пана.
— Чаго?
— Пан у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Я лячу іх сыскаць.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Лезь у валляк!
Каршун улез пеўніку ў валляк. Пеўнік паляцеў далей. Ляціць ён дарогаю, ляціць шырокаю, а насустрач яму лісіца:
— Куды, певень, ляціш?
— У двор да пана.
— Чаго?
— Пан у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Лячу іх сыскаць.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Лезь у валляк.
Лісіца ўлезла пеўніку ў валляк. Пеўнік паляцеў далей. Ляціць ён дарогаю, ляціць шырокаю, а насустрач яму барсук:
— Куды, певень, ляціш?
— У двор да пана.
— Чаго?
— Пан у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Лячу іх сыскаць.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Лезь у валляк.
Барсук улез пеўніку ў валляк. Пеўнік паляцеў далей. Ляціць ён дарогаю, ляціць шырокаю, а насустрач яму воўк:
— Куды, певень, ляціш?
— У двор да Пана.
— Чаго?
— Пан у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Лячу іх сыскаць.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Лезь у валляк!
Ляцеў, ляцеў пеўнік і прыляцеў у двор да пана. А ў пана ў гэты час былі госці — пілі, гулялі. Вокны і дзверы насцеж парасчынялі.
Узляцеў пеўнік на падаконне, залопаў крыламі ды заспяваў на ўвесь голас:
— Ку-ка-рэ-ку! Каб пан не дажыў веку! Ён у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Я прыляцеў жаронцы сыскаць. Аддавай, пан, ясаронцы.
Пану стала брыдка перад гасцямі, што пеўнік яго злодзеем абзывае. Вось ён і кажа:
— Слугі, слугі, схапіце гэтага крыкуна, укіньце ў куратнік: няхай яго куры задзяўбуць!
Схапілі слугі пеўніка, укінулі ў куратнік, а самі пайшлі. Тут пеўнік і кажа:
— Каршун, каршун, вылазь з валляка, падушы курэй.
Выскачыў каршун а валляка, перадушыў усіх курэй ды паляцеў у лес.
Пеўнік зноў прыляцеў на падаконне:
— Ку-ка-рэ-ку! Каб пан не дажыў веку! Ён у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў...
— Ах, — кажа пан, — дык яго куры не задзяўблі? Добра ж! Слугі, слугі, схапіце гэтага крыкуна, завясіце ў гусятнік, няхай яго гусі зашчыплюць!
Схапілі слугі пеўніка і ўкінулі ў гусятнік.
Пеўнік ачухаўся ды кажа:
— Лісічка, лісічка, вылазь з валляка, падушы гусей.
Лісіца так і зрабіла, а сама ў лес пабегла. Паляцеў пеўнік на падаконне ды зноў свае спявае:
— Ку-ка-рэ-ку! Каб пан не дажыў веку!..
— Ах, — кажа пан. — дык яго і гусі не зашчыпалі? Добра ж! Слугі, слугі, нясіце яго ў свінарнік: няхай яго свінні загрызуць.
Занеслі слугі пеўніка ў свінарнік. А там пеўнік кажа:
—Барсук, барсук, вылазь з валляка, пагрызі свіней.
Барсук так і зрабіў, а сам пабег у лес. Прыляцеў пеўнік на падаконне. «Ку-ка-рэ-ку!..»
— Ах, — кажа пан, пачуўшы пеўнікаў голас, — дык яго і свінні не загрыз лі?.. Слугі, слугі, укіньце яго ў стайню: няхай яго коні затопчуць.
У стайні пеўнік кажа:
— Воўк, воўк, вылазь з валляка, парэж коней.
Воўк выскачыў, парэзаў усіх коней і ходу ў лес.
Прыляцеў пеўнік на падаконне:
— Ку-ка-рэ-ку!..
Пан аж за галаву хапіўся: што ж рабіць? Потым кажа:
— Слугі, слугі, схапіце гэтага крыкуна, занясіце кухару, няхай ён яго засмажыць.
Слугі так і зрабілі. Кухар засмажыў пеўніка і прынёс на талерцы пану. Пан схапіў яго ды і праглынуў са злосці усяго адразу. А пеўнік ажыў у панскім жываце, вытыркнуў дзюбу праз правае вуха ды заспяваў:
— Ку-ка-рэ-ку! Каб пан не дажыў веку!..
Пан закрычаў:
— Слугі, слугі, хапайце сякеры, сячыце гэтага нягодніка!
Схапілі слугі сякеры, як секанулі, дык і адсеклі пану правае вуха... А пеўнік пералез у левае вуха ды зноў заспяваў.
— Слугі, слугі, — крычыць пан, — сячыце яго!
Секанулі слугі, ды не па пеўніку, і адсеклі пану левае вуха. Застаўся пан без вушэй. Тады пеўнік высунуўся праз рот.
— Слугі, слугі, — крычыць пан, разявіўшы рот, — сячыце, сячыце яго!
Секанулі слугі, ды не па пеўніку, а па языку, — адсеклі пану язык.
А пеўнік выскачыў, паляцеў на падаконне, сеў і спявае. Бачыць пан — няма рады: усю яго жывёлу пеўнік перадушыў, ды і самога скалечыў. Вынес ён жаронцы з пакояў і аддаў іх пеўніку.
Пеўнік схапіў адзін камень пад адно крыло, другі — пад другое і паляцеў дахаты.
Зарадаваліся дзед з бабай жаронцам, пачалі, ў іх муку малоць. З мукі хлеб пякуць, самі ядуць і пеўніку даюць.
Лёгкі хлеб
Беларуская народная казка ў апрацоўцы Алеся Якімовіча
Касіў на лузе касец. Змарыўся і сеў пад кустом адпачыць. Дастаў торбачку, развязаў і пачаў есці.
Выходзіць з лесу галодны воўк. Бачыць — касец пад кустом сядзіць і нешта есць.
Падышоў да яго воўк:
— Ты што ясі, чалавеча?
— Хлеб, — адказвае касец.
— А смачны ён?
— Дзіва што смачны!
— Дай мне пакаштаваць.
— Калі ласка!
Адламаў касец кавалак хлеба і даў ваўку. Спадабаўся ваўку хлеб. Ён і кажа:
— Хацеў бы я кожны дзень хлеб есці, але дзе мне яго даставаць? Парай, чалавеча!
— Добра, — кажа касец, — навучу цябе, дзе і як хлеб даставаць!
I пачаў ён вучыць ваўка:
— Перш-наперш трэба зямлю ўзараць…
— Тады і хлеб будзе?
— Не, брат, пачакай. Потым трэба забаранаваць…
— I можна хлеб есці? — замахаў воўк хвастом.
— Што ты, пачакай яшчэ. Раней трэба жыта пасеяць…
— Тады будзе хлеб? — аблізнуўся воўк.
— Не яшчэ. Дачакайся, пакуль жыта ўзыдзе, халодную зіму перазімуе, вясной вырасце, потым закрасуе, потым пачне наліваць зярняты, потым спець…
— Ох, — уздыхнуў воўк, — вельмі ж доўга чакаць. Але цяпер то ўжо я наемся хлеба ўволю!
— Дзе там наясіся! — перапыняе касец. — Рана яшчэ. Спачатку спелае жыта трэба зжаць, потым у снапы звязаць, снапы ў бабкі паставіць. Вецер іх правее, сонейка прасушыць, тады вязі іх на ток…
— I есці хлеб буду?
— Які нецярплівы! Спачатку трэба снапы абмалаціць, зярняты ў мяшкі сабраць, мяшкі ў млын завезці ды мукі намалоць…
— I ўсё?
— Не, не ўсё. Муку трэба замясіць у дзяжы і чакаць, пакуль цеста падыдзе. Тады ў гарачую печ пасадзіць.
— I спячэцца хлеб?
— Але, спячэцца хлеб. Вось тады і наясіся яго, — скончыў касец навуку.
Задумаўся воўк, потым пачухаў лапай патыліцу і кажа:
— Не! Гэтая работа занадта марудная і цяжкая. Лепш парай мне, чалавеча, як лягчэй яду здабываць.
— Ну што ж, — кажа касец, — калі не хочаш цяжкі хлеб есці, параю табе лёгкі. Ідзі на выган, там конь пасецца.
Пайшоў воўк на выган. Убачыў каня:
— Конь, конь! Я цябе з’ем.
— Што ж, — кажа конь, — еш. Толькі спачатку здымі з маіх ног падковы, каб не ламаць табе зубы аб іх.
— I то праўда, — згадзіўся воўк.
Нагнуўся ён падковы здымаць, а конь як стукне яму капытом у зубы…
Перакуліўся воўк ды ходу.
Прыбег да рэчкі. Бачыць — на беразе гусі пасуцца. «Ці не з’есці мне іх?» — думае. Потым і кажа:
— Гусі, гусі! Я вас з’ем.
— Што ж, — адказваюць гусі, — еш. Але спачатку зрабі нам адну паслугу перад смерцю.
— Якую? — пытаецца воўк.
— Паспявай нам, а мы паслухаем.
— Гэта можна. Спяваць я мастак.
Сеў воўк на купіну, задраў галаву і давай выць. А гусі крыламі — мах, мах! Узняліся і паляцелі.
Злез воўк з купіны, правёў гусей вачамі і пайшоў далей ні з чым. Ідзе ды лае сябе апошнімі словамі: «Ці ж не дурань я, га? Навошта я згадзіўся спяваць гусям? Ну, цяпер, каго ні сустрэну, — з’ем!»
Толькі ён так падумаў, бачыць — на полі чарада авечак пасецца, а пастух спіць. Нагледзеў воўк у чарадзе самага большага барана, схапіў яго і кажа:
— Баран, баран, я цябе з’ем.
— Што ж, — кажа баран, — такая мая доля. Але каб не мучыцца мне доўга ды і табе каб не ламаць зубы аб мае старыя косці, стань лепш вунь у той лагчынцы і разяў рот, а я ўзбягу на ўзгорак, разганюся і сам ускочу табе ў рот.
— Дзякуй за параду, — сказаў воўк. — Так і зробім.
Стаў ён у лагчынцы, разявіў рот і чакае. А баран узбег на горку, разагнаўся ды — трах! — рагамі ваўка ў галаву. Аж іскры пасыпаліся з вачэй у ваўка, свету ён не ўбачыў.
Ачухаўся воўк, пакруціў галавою і разважае:
— Цікава: з’еў я яго ці не?
А тым часам касец скончыў работу і ідзе дахаты. Пачуў ён воўчыя словы і кажа:
— З’есці то не з’еў, але паспытаў лёгкага хлеба.
Не сілай, а розумам
Беларуская народная казка ў апрацоўцы Алеся Якімовіча
Адзін чалавек пайшоў у лес дровы секчы. Насек дроў, сеў на пень адпачыць.
Прыходзіць мядзведзь.
— Гэй, чалавеча, давай будзем барукацца! Паглядзеў чалавек на мядзведзя: дужы калмач — дзе з ім барукацца! Сцісне лапамі — і дух вон!
— Э, — кажа чалавек, — што мне з табою барукацца! Давай спярша паглядзім, ці маеш ты сілу.
— А як глядзець будзем? — пытаецца мядзведзь.
Узяў чалавек сякеру, расшчапіў пень зверху, убіў у расколіну клін і кажа:
— Калі раздзярэш гэты пень лапаю, — значыць, маеш сілу. Тады я з табою буду барукацца.
Ну, мядзведзь, не падумаўшы, тыц лапу ў расколіну. А чалавек тым часам трах абухом па кліне — той і выскачыў. Тут пень і сціснуў мядзведзеву лапу, як абцугамі.
Раве мядзведзь, танцуе на трох лапах, але ні расшчапіць пень, ні вырвацца з яго не можа.
— Ну што, — кажа чалавек, — будзеш барукацца са мною?
— Не, — енчыць мядзведзь. — Не буду.
— То-та ж, — сказаў чалавек. — Не толькі сілаю барукацца можна, а і розумам.
Убіў ён клін назад у пень, мядзведзь вырваў лапу ды ходу ў гушчар без аглядкі.
З таго часу ён і баіцца сустракацца з чалавекам.
Лісіца-хітрыца
Жыў дзед ды баба. Нічога ў іх з гаспадаркі ня было, толькі адна курачка Чубатка.
Жылі яны, жылі, дажыліся - няма чаго варыць. Вось дзед і кажа бабе:
- Баба, а баба, звары хіба Чубатку, ці што?
Баба замахала рукамі:
- Што ты, дзед, надумаўся! Лепш мы галодныя будзем, а Чубаткі я ня дам варыць.
Пачула гэта курачка, пабегла на двор, знайшла там бабовае зерне і прынесла бабе.
Дзед кажа:
- Вось і добра. Звары ты, баба, хоць гэтую бобінку.
Паглядзела старая на бобінку:
- Дзеду мой, дзеду, што тут за наедак з аднае бобінкі? Я для яе і гаршка не падбяру. Давай лепш пасадзім яе. Як вырасьце, тады сьпячэм цэлы бабовы пірог.
- Дзе-ж мы яе пасадзім? - пытаецца дзед.
- На полі.
- На полі яе варона выдзяўбе...
- Дык на дварэ.
- На дварэ яе курыца выграбе...
- Тады давай пасадзім хіба ў хаце пад палацямі.
- Добра, - згадзіўся дзед і пасадзіў бобінку ў хаце пад палацямі.
Узыйшла бобінка ды давай расьці. Расла, расла, уперлася ў палаці.
- Што, баба, рабіць будзем? - пытаецца дзед.
- Трэба палаці разьбіраць.
Дзед разабраў палаці, а бобінка як расьці ды расьці - дарасла да столі.
- Што, баба, рабіць будзем? - зноў пытаецца дзед.
- Трэба столь разьбіраць.
Дзед і столь разабраў, а бобінка як расьці ды расьці - дарасла да страхі.
Дзед і страху разабраў. Выглянула бобінка на сьвет і давай расьці яшчэ весялей. Дарасла аж да неба.
Узяў тады дзед торбу, палез па сьцяблу на неба, абабраў сьпелыя струкі і вярнуўся назад.
Зарадавалася баба - цэлую торбу струкоў прынёс дзед!
- Ну, цяпер то мы ўжо наядзімся пірага!
Палузала баба струкі, высушыла боб на печы, змалола і расчыніла ў дзяжы цеста на пірог.
Цеста як расьці ды расьці - зь дзяжы вон лезе. Палажыла яго баба на лапату, загладзіла пірагом, размалявала рознымі ўзорамі, каб прыгожы быў, ды ў печ. А пірог як расьці ды расьці - зь печы на прыпечак лезе. Адсланіла баба заслонку, а ён - скок на хату, з хаты за парог - і ўцёк...
Кінуліся дзед з бабай даганяць пірог. Ды дзе там! Так і не дагналі.
Прыкаціўся пірог у лес. А тут насустрач яму рыжая лісіца-хітрыца. Схапіла яна пірог, выела мякіш, у сярэдзіну шышак насыпала ды пабегла зь пірагом да пастушкоў.
Знайшла пастушкоў у полі і кажа:
- Пастушкі, пастушкі, дайце мне бычка-трацячка, а я вам дам за гэта пірог.
Бачаць пастушкі - добры пірог у лісіцы, жоўценькая скарынка аж блішчыць, так і хочацца яго папрабаваць. Згадзіліся яны на мену і аддалі лісіцы бычка-трацячка.
- Толькі-ж, глядзіце, ня ешце пірага, пакуль я не заеду за горку, - кажа лісіца.
Села яна на бычка верхам і паехала. Як толькі схавалася за горкаю, пастушкі і кажуць: «Сядзем на пясочку, зьядзім па кусочку!» Разламалі пірог, а там - адны шышкі яловыя... Падманула іх хітрая лісіца!
Едзе лісіца на бычку, бачыць - на дарозе пустая павозка стаіць, а недалёка чалавек арэ. Падкралася яна цішком да павозкі, запрэгла ў яе бычка-трацячка, села на мяккай саломе і едзе сабе далей, пугай бычка паганяе.
Прыехала ў лес. Насустрач ёй воўк ідзе. Зьбегаўся, змарыўся, ледзьве ногі валачэ.
- Куды, кума, едзеш? - пытаецца.
- За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства.
- Чаго?
- Там, кажуць, курэй і каршуны не дзяруць...
- А бараны ў тым царстве ёсьцека? - аблізнуўся воўк.
- Ды іх там хоць гаць гаці!
- А лісічка, а сястрычка, вазьмі і мяне з сабою. Падвязі хоць мой хвост.
- Што адзін хвост везьці, садзіся ўвесь ты.
Сеў воўк. Едуць далей. Сустракаюць мядзьведзя.
- Куды, кумы, едзеце?
- За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства...
- Чаго?
- Там, кажуць, курэй і каршуны не дзяруць, - адказвае лісіца.
- Там, кажуць, бараноў хоць гаць гаці, - падтаквае ёй воўк.
- А мёду там многа?
- Ды там, кажуць, мядовыя рэкі цякуць!
Мядзьведзь зарадаваўся:
- То вазьміце і мяне. Хоць адну лапу падвязіце.
- Што адну лапу везьці, садзіся ўвесь ты.
Уселіся ўтраіх, едуць далей. Аж раптам зламалася аглобля. Лісіца кажа мядзьведзю:
- Схадзі, кум, прынясі аглоблю.
Пайшоў мядзьведзь у гушчар, знайшоў вывярнутую елку і прывалок да возу. Убачыла лісіца, крыку нарабіла:
- Ах ты, мядзьведзішча, ах ты, дурнішча, ці-ж гэта лясіна для аглоблі!
І да ваўка:
- Схадзі, куме, прынясі тонкую аглоблю.
Пайшоў воўк і прынёс крывы яловы сук. Лісіца і на яго накрычала, плюнула ды пайшла сама па аглоблю.
Тым часам мядзьведзь з ваўком зьелі бычка-трацячка, скуру саломай напхалі, на ногі паставілі ды пайшлі сабе пасьміхаючыся.
Вярнулася лісіца, бачыць ні ваўка, ні мядзьведзя, толькі бычок стаіць. Прыладзіла яна аглоблю, села ў павозку, махнула пугаю на бычка, а той - брык! - і паваліўся.
Паглядзела лісіца на бычка і аб усім здагадалася.
- Пачакайце-ж вы ў мяне! Я вам гэтага не дарую! - пагразіла яна ваўку і мядзьведзю ды пайшла сваёю дарогаю.
Шмат часу ішла ці мала, а ў дарозе ўжо і восень яе застала. Сустракае ваўка, таго, што зьеў бычка.
- Добры дзень, кум! Як маешся?
- Дрэнна, - кажа воўк. - Нешта азяб на дажджы, аж увесь калачуся. Зуб на зуб не трапляе.
- То трэба новы кажух пашыць, - раіць лісіца.
- Праўду, кумка, кажаш, - згадзіўся воўк.
Пабег ён на выган, схапіў авечку і прывалок у лес.
- Хопіць на кажух? - пытаецца ў лісіцы.
- Мала, - кажа лісіца.
Прынёс воўк яшчэ адну авечку:
- Цяпер хопіць?
- Не, яшчэ адну трэба.
Воўк і трэйцюю прывалок.
- Ну, а цяпер, - кажа лісіца, - трэба краўца шукаць.
- Дзе-ж мне яго шукаць, кумка?
- Я ведаю добрага краўца. Хадзем да яго.
Прывяла лісіца ваўка на луг. Там, у кустох, на прывязі жарабец пасьвіўся.
- Вунь ён, кравец!
Воўк зарагатаў:
- Гэта не кравец, а жарабец! Не, кумка, як сабе хочаш, а розуму ў цябе мала.
Лісіца пакрыўдзілася:
- Ты пра мой розум ня вельмі языком мялі. Я была разумнай і буду, а ты быў дурань, дурнем і застанешся.
Тут ужо і воўк пакрыўдзіўся, аж узлаваўся:
- Паглядзім яшчэ, хто з нас разумнейшы!
- Не хваліся загадзя, - кажа лісіца, - лепш паглядзіш, як зараз зь цябе скуру зьнімуць.
- Хто зьніме? - ляснуў зубамі воўк.
- Гаспадар гэтага каня.
- Ня можа быць! - ня верыць воўк.
- Пабачыш. На чым жарабец навязаны? - пытаецца лісіца.
- На вяроўцы.
Лісіца засьмяялася:
- Вось і відаць, што дурань!
- Чаму? - падскочыў воўк.
- Жарабец на калу навязаны.
- Ня можа быць! - залыпаў воўк вачыма.
- Хадзем пакажу.
Прывяла лісіца яго да калка, за які быў прывязаны канец вяроўкі, зьняла вяроўку, зрабіла пятлю і закінула ваўку на шьпо. Воўк і азірнуцца не пасьпеў, як у пятлі апынуўся. Тады лісіца падбегла да жарабца, замахала хвастом. Той спужаўся ды як драпнуў дахаты, толькі падковы заблішчэлі.
Так і прыцягнуў у пятлі ваўка да свайго гаспадара. Ну, а там зь яго і скуру зьнялі.
Вярнулася лісіца ў лес, закапала авечак у мох на запас, адны толькі мазгі на абед пакінула. Села пад елкаю і есьць.
Ідзе мядзьведзь - той, што бычка зьеў.
- Што гэта ты, кума, жуеш? - пытаецца.
- Мазгі. Сьляпы ты, ці што?
- А дзе-ж ты іх дастала?
- З галавы. І ты можаш дастаць, калі хочаш.
- Як?
- Вельмі проста: разганіся ды стукніся галавою аб дуб - мазгі і выскачаць.
- Дзякую-ж табе, кума, за добрую параду. Так я і зраблю. А то есьці даўно хочацца.
Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усяе сілы ды і грымнуўся ў яго лобам.
Тут яму і канец.
А хітрая лісіца наелася мазгоў ды пайшла запіваць крынічнаю вадою.